نظریة برنامهریزی مارکس‌گرا: تطور اندیشة برنامهریزی در آراء مارکس‌گرایان، دکتر پرویز اجلالی
Authors: not saved
Abstract:
این مقاله برسر آن است که چارچوب کلی نظریة برنامهریزی مارکس‌گرا و تحولات آن را در طی سال‌های قرن بیستم و دهة اخیر ترسیم کند تا بتوان آن را با دیگر نظریه‌های برنامهریزی مقایسه کرد و به‌این ترتیب گامی دیگر در جهت تدقیق و تشریح نظریة برنامهریزی به طور کلی برداشت. این هدفی است که نویسنده مقاله تعقیب می‌کند، زیرا بر این باور است که هرنوع برنامهریزی نیازمند چارچوب تئوریک قوی میباشد و فقط اندیشیدن نظام‌مند و منسجم دربارة اهداف، آثار و فرایند فعالیت‌هایی که با عنوان برنامهریزی انجام می‌شود است که می‌تواند امکان برنامهریزی مفید وسازنده را فراهم آورد. اما از آنجا که نویسندگان پیرو مارکس مستقیماً نظریه‌ای با عنوان نظریه برنامهریزی ارائه نکرده‌اند و برخلاف عمل برنامهریزی که به طور جدی از اتحاد شوروی شروع شد، در زمینة نظریه برنامهریزی پیشتاز نبوده‌اند، بهترین روش برای ترسیم مختصات یک نظریة برنامهریزی مارکس‌گرا، تعقیب تفسیر‌ها و تحلیل‌هایی است که در طی یک دورة صد ساله دانشگاهیان علاقمند به آراء مارکس دربارة برنامه و برنامهریزی در کشورهای سوسیالیستی و سرمایه‌داری ارائه کرده‌اند و این همان روشی است که ما در این مقاله در پیش گرفته‌ایم. بررسی ما نشان می‌دهد که اگرچه نه مارکس و نه مهمترین پیروان او در حزب سوسیال دموکرات کارگری روسیه، یعنی لنین و تروتسکی مطلب دندان‌گیری دربارة برنامهریزی نگفته بودند اما نفی نظام بازار و سرمایه‌داری و کوشش در جهت ایجاد نوعی مالکیت و بهره‌برداری اجتماعی منابع، خود به خود به دولتی کردن ابزار تولید و برنامهریزی انجامید. در این مرحله در نظر سوسیالیست‌ها برنامهریزی امری بدیهی می‌نمود و نیازمند توجیه نظری نبود، اما با ظهور اولین مشکلات و پیامدها و ابهاماتی که پیش می‌آمد اندیشیدن به معنا و مفهوم برنامهریزی شروع شد. افزون بر این، از زمان رکود بزرگ در آغاز دهة 1930 میلادی و بویژه پس از جنگ جهانی دوم، بسیاری از دولت‌های سرمایه‌داری غربی و پس از آن کشورهای در حال توسعه نیز کار برنامهریزی اقتصادی و کالبدی را شروع کردند و خود این موضوع پرسش‌های زیادی را درباره ماهیت این برنامه‌ریزی‌ها و تفاوت آن‌ها با یکدیگر برانگیخت. پاسخ صاحب نظران مارکس‌گرا به این پرسش‌ها را می‌توان نظریه برنامهریزی مارکس‌گرا نامید. امروزه دیدگاه‌های نو مارکس‌گرا و پسا مارکس‌گرا (و از میان آن‌ها نظریة تنظیم) هنوز بر اهمیت برنامهریزی تأکید دارند، اما کمتر متفکری برنامهریزی را جانشین بازار و تنها نظام سامان بخش اقتصاد به شمار می‌آورد. به نظر ایشان، آنچه در تجربة شوروی و متحدانش به عنوان سوسیالیسم و نظام غیرسرمایه‌دارانه فهمیده شد، متکی بر دو اصل مالکیت دولتی (به عنوان مالکیت اجتماعی) و برنامهریزی متمرکز (به عنوان جانشین مکانیزم‌های بازار) بود. اما هر دوی این‌ها در عمل نتایج نامناسبی به بار آوردند، مالکیت دولتی خود به مانعی برای تحقق سوسیالیسم تبدیل شد و برنامهریزی متمرکز و از بالانیز نتوانست بسیج اجتماعی لازم برای توسعه‌ای پایدار را فراهم آورد. با وجود این انتقادهای تند و تیز از تجربة کمونیسم، پسا مارکس‌گراها و نومارکس‌گراها هم مانند مارکس‌گراهای سنتی بشدت با سرمایه‌داری مخالف‌اند و آن را مشکل ساز و در نهایت ناعادلانه و غیر انسانی می‌دانند. به نظر ایشان سرمایه‌داری نمی‌تواند هیچ یک از انتخاب های اساسی که هر اقتصادی می‌بایست انجام دهد، را به نحو درست و کارآ تحقق بخشد. یکی از مهمترین دیدگاه‌های پسا مارکس‌گرا نظریة تنظیم است. تفاوت طرفداران نظریة تنظیم با مارکس‌گرایان سنتی این است که ایشان به جای حذف مالکیت خصوصی به نظام تنظیم یا ساماندهی توجه نشان می‌دهند[1] و خواهان ایجاد نظامی هستند که بخش خصوصی (شامل تعاونی)، دولت، بخش مدنی (فعالیت‌های غیر منفعت طلبانه) و نوعی بانکداری دارای مسئولیت عمومی را در بربگیرد و شرایط مناسب‌تر و برابری‌گراتری از سرمایه‌داری به وجود آورد.
similar resources
نظریة برنامهریزی وکالتی : معرفی و نقد ، دکتر پرویز اجلالی
برنامهریزی وکالتی اصطلاحی بود که پال دیویدوف[1] برای نخستین بار در مقاله‌ای در مجلة انجمن برنامه‌ریزان آمریکا به کار برد. این نظریه در نیمة دوم دهة شصت شکل گرفت و در دهة هفتاد مورد اقبال و توجه قرار گرفت و در انگلستان و آمریکا با جرح و تعدیل‌هایی به اجرا درآمد. دیویدوف پیشنهاد می‌کند که گروههای مختلف اجتماعی اجازه داشته باشند که طرح‌ها و برنامه‌های رقیب برای توسعة شهر، منطقه یا محله پیشنهاد کن...
full textتصویرهــای شهر در فیلم‌های سینمایی ایرانی: 1390- 1309- حسین پرویز اجلالی حامد گوهری پور
تصویرهــای شهر در فیلم‌های سینمایی ایرانی: 1390-1309 پرویز اجلالی*حامد گوهری پور** تاریخ دریافت: 10/7/93 تاریخ پذیرش: 15/2/94 چکیدهاین مقاله بر آن است تا تصویرهای گوناگون عمده‌ای را که از شهر در طول تاریخ سینمای ایران در فیلم‌های ایرانی بر پرده رفته است، در مرحله اول شناسایی وطبقه بندی و در مرحله دوم تبیین کند یعنی ارتباط آن‌ها را...
full textتبیین اهمیت سرمایه اجتماعی در سیاستگذاری و برنامهریزی توسعه پایدار در ایران
مروری بر ادبیات «سرمایه اجتماعی» نشان می‌دهد که هدف اصلی پایه‌گذاران و صاحبنظران این مفهوم تنبه و توجه دادن دولت‌مردان، سیاست‌گذاران و کارگزاران توسعه به این سو بود، که بدون توجه به نقش شبکه‌ها، تعاملات و مناسباتی که در لایه‌ها و سطوح پایین جامعه (خارج از حوزه سیاست و تصمیم‌گیری) جریان دارد و همچنین با بی‌اهمیت تلقی کردن آن، پیش‌بردن برنامه‌های توسعه نه تنها ...
full textبررسی موقعیت کشاورزان شهرستانهای خراسان رضوی در مواجه با شرایط مخاطره آمیز: کاربرد برنامهریزی چند معیاری
هدف اصلی این مطالعه بررسی وضعیت کشاورزان شهرستانهای گوناگون استان خراسان رضوی در مقابله با شرایط مخاطرهآمیز تولید میباشد. روش تحلیل داد هها با استفاده از برنامهریزی 74/ میباشد. نتایج نشان داد که حدود 6 (TOPSIS) چندمعیاری و بکارگیری روش تاپسیس 67 درصد سطح زیر کشت استان خراسان رضوی از نظر برخورداری از / درصد از بهره برداران و 76 2 درصد / امکانات و شرایط مقابله با مخاطرات، در وضعیتی محروم و نامناس...
full textروشهای کاهش ابعاد در مدلهای برنامهریزی پویای بهره برداری بهینه از سیستم چند مخزنی
استفاده از مدل های ریاضی جایگاه ویژه ای را در تحلیل، مدیریت و بهره برداری از منابع آب به خوداختصاص داده است. در بهره برداری از سیستمهای دارای مخزن، مدیران بهره بردار می توانند به کمکاین مدل ها سیاست های بهینه برداشت و ذخیر هسازی را در دوره های مختلف اتخاذ نموده و موجبارتقای این سیستمها گردند.برنامه ریزی پویا یکی از روش های مطرح و کارآمد در زمینه مدل نمودن بهر هبرداری بهینه ازسیستم های چندمخزنی ...
full textMy Resources
Journal title
volume 3 issue 11
pages 93- 130
publication date 2012-06-21
By following a journal you will be notified via email when a new issue of this journal is published.
Hosted on Doprax cloud platform doprax.com
copyright © 2015-2023